زبان و ادبيات فارسي متوسطه

پاسخ  خود آزمايي هاي زبان فارسي 3

درس اول

فعاليت 1  ص 11

بر اساس الگوي زير ، يك گروه اسمي بسازيد و درباره ي امكان جابه جايي اجزاي آن گفت و گو كنيد:

صفت + صفت + اسم + نقش نماي - + صفت + نقش نماي - + اسم 

1- آن        چند         اختر               تابناك                   آسمان

2- اين       دو          كتاب                ارزشمند                تاريخ

3- هر       دو          خاطره       ي       زيبا        ي          نويسنده (صفت جانشين اسم درحكم اسم است )   

شايد بتوان در برخي از اين گونه مثال ها جايگاه صفت پسين را با اسم عوض نمود، نه همه جا . مثال : اين دو كتاب تاريخ ارزشمند ← نمي توانيم جاي صفت شمارشي«دو» و صفت اشاره«اين را عوض كنيم←   دو اين يا نمي توانيم جاي « كتاب» و « تاريخ را عوض كنيم   ←  «اين دو تاريخ كتاب ارزشمند »زيرا بر خلاف قواعد همنشيني است .

در شماره (1) هم نمي توانيم جاي « آن» و « چند» را عوض كنيم چون بر خلاف قواعد همنشيني است . و صفت اشاره ، دورترين وابسته ي پيشين به هسته است . و جاي « اختر » و آسمان را هم نمي توان عوض كرد .

در شماره (3) هم مانند دو شماره ي قبل است فقط مي توانيم  جاي « زيبا» و نويسنده را عوض كنيم .

فعاليت 2 ص 12

با استفاده از روش جانشين سازي هر يك از گروه هاي جمله را دوبار تغيير دهيد تا به جمله هايي كاربردي تبديل شوند.

كتاب ، درس را نجات يافت : ازديدگاه نحوي جمله غلط است .

كتاب ، درس را نجات داد : از ديدگاه معنايي جمله غلط است .

مادر، فرزند را نجات داد.

خودآزمايي ص13

1- براي رعايت نكردن هر يك از قواعد ،نحوي ومعنايي مثال بزنيد.

*قواعد نحوي رعايت نشده است . مثل : من به مدرسه رفتيم / من به مدرسه رفتم

 *قواعد معنايي رعايت نشده است . مثل : سنگ كوه را ديد / قورباغه سرفه  كرد .

2  - چرا توليد واحدهاي زباني زير غير ممكن است ؟

پرورش وزارت و آموزش : قواعد هم نشيني رعايت نشده است .

3- چرا  تو ، تو  را سرزنش مي كردي ؟ از نظر نحوي غلط است، زير  « تو » تكرار شده است و در دو نقش به كار رفته است . به جاي آن بايد از ضمير « خود » و يا  « خودت » استفاده نمود.

3)لگو­هاي هجايي واحد­هاي زباني زير را بنويسيد :

گل        =    صامت  +  مصوّت کوتاه  +  صامت   ( گـُل )      رعد   =    صامت  +  مصوّت کوتاه + صامت  +  صامت  ( رَ عد)

خویشتن =   صامت  +  مصوّت بلند  +  صامت ( خـ ­یـ ­ش­ )  /  صامت  +  مصوّت کوتاه  +  صامت  ( تـ َ ن )

دانشمند =   صامت  +  مصوّت بلند  ( د ا )  /  صامت  +  مصوّت کوتاه  +  صامت  (نـ ِ ش )  /  صامت  +  مصوّت کوتاه  +  صامت   +  صامت (مـ َ نـ د )

خورشید =   صامت  +  مصوّت کوتاه  +  صامت ( خـ ُ ر )  /  صامت  +  مصوّت بلند  +  صامت ( شـ یـ د )

مؤذّن   =  صامت +  مصوّت کوتاه  (مـ ُ )/  صامت + مصوّت کوتاه + صامت  ( ء َ ذ ) / صامت + مصوّت کوتاه +صامت ( ( ذ  ِ ن )

بنفشه  =  صامت +  مصوّت کوتاه  ( بـ َ )  /  صامت  +  مصوّت کوتاه  +  صامت  ( نـ َ ف )  / صامت +  مصوّت کوتاه ( شـ  ِ)

ماه     =   صامت  +  مصوّت بلند  +  صامت ( مـ ا ه )

 

درس دوم

فعّاليّت 1   ص15

 جمله هاي مستقل يك فعلي و چند فعلي را در نمونه ي آغاز درس مشخص كنيد.

جمله هاي بند اول « مستقل چندفعلي » و جمله هاي بند دوم  « مستقل يك فعلي » است .

فعّاليّت 2   ص 16

هسته ي گروه هاي زير را بيابيد و تعداد واژه هاي هر گروه را نير مشخص كنيد:

گروه هاي اسمي                        هسته               تعداد واژه

اين پرسش ها                      پرسش                2 

دماي اجرام آسماني              دما                     5

ابزارهاي گوناگون              ابزار                   3 

شاخه هاي تخصصي           شاخه                   3

تاريخچه ي جهان              تاريخچه                3

فعّاليّت 3  ص 18

تكليف دانش آموزان است .

 

خود آزمايي  ص 21

1- در متن زير ابتدا جمله ها را بر اساس درست ترين شيوه ي ممكن بازنويسي كنيد . آن گاه جمله هاي مستقلّ ساده و مركب را مشخص كنيد.

شاعري غزلي بي معنا و بي قافيه سروده بود .                              مستقلّ ساده

آن را نزد جامي برد .                                                              مستقلّ ساده

 پس از خواندن آن گفت : همان طوري كه ديديد در اين غزل از حرف > الف < استفاده نشده است .              جمله ي مستقلّ مركب

جامي گفت : بهتر بود از ساير حروف هم استفاده نمي كرديد .                     جمله مستقلّ مركب

     2 ) نوع تكواژ­هاي كلمات زير را مشخّض كنيد :

         اختر شناسان: اختر(آزاد و قاموسي )+ شناس(   آزاد و قاموسي)+ ان  ( وابسته و تصريفي)

           نيكوترين: نيكو(آزاد و قاموسي) + ترين: (  وابسته و تصريفي )

           تاريخچه: تاريخ  (آزاد و قاموسي)  + چه (وابسته و اشتقاقي)

           گل­خانه: گل( آزاد و قاموسي)+ خانه ( آزاد و قاموسي)   

           آفريد­گار: آفريد(آزاد و قاموسي) +   گار (وابسته و اشتقاقي)

 دانش­پ‍ژوه : دان(آزاد و قاموسي) +ِ-ِ ش ( وابسته و اشتقاقي) پژوه: (آزاد و قاموسي) 

 

3- هر يك از كلمات متشابه زير را تا حد امكان گسترش دهيد و طولاني ترين گروه اسمي معنادار را با آن بسازيد .

                   عمل : همان يك عمل جوانمردانه ي فلاني                        انتصاب : همان يك انتصاب نادرست او  

                    امل : امل دست نيافتني جوانان ما                                     انتساب : اين انتساب بزرگ پدرش

                   تعلّم : همين تعلم دوره ي تربيت معلم تهران                        حيات : حيات شورانگيزعاشقان 

                   تألّم : غم انگيزترين تألّم خاطر آن بزرگمرد                        حياط : بزرگ ترين حياط مدارس شهر ما

                   جذر : جذر اين عدد چهار رقمي

                   جزر : جزر فريبنده ي رودخانه ي اروند

 

درس سوم

خودآزمايي ص 28

1-   براي نهادهاي زير ، فعل مناسب بياوريد و علت مفرد و جمع بودن فعل را توضيح دهيد.

استادان : استادان با شيوه ي نيكوي خود دانشجويان را به علم آموزي ترغيب مي كنند.

روال عادي زبان . مطابقت نهاد و فعل

                        استاد بسيار زيبا سخن مي گفت . روال عادي زبان . مطابقت نهاد و فعل

استاد

                       استاد با روش خاصي سخن مي گفتند . استثناي زبان . عدم مطابقت  نهاد و فعل به لحاظ احترام

 

                       آجرها به دست معماران بر روي هم قرار گرفت . روال عادي زبان . فعل مفرد براي نهاد جمع غير جان دار   

 آجرها                 براي نهاد جمع بي جان به كاربردن فعل به صورت مفرد ، جمع ، هر دو صحيح است

                       آجرها به دست معماران بر روي هم قرار گرفتند . گونه اي كه امروز در زبان رايج است.مطابقت نهاد و فعل

                    

                گل ها روييد. روال عادي زبان . فعل مفرد براي نهاد جمع غير جان دار / براي نهاد جمع بي جان به كار بردن           

                          فعل به صورت مفرد و جمع ، هر دو صحيح است .

گل ها

                            گل ها بر سر شاخسار ادب روييدند. مطابقت نهاد و فعل گونه اي كه امروز رايج است .

 

                                  هيچ كس از بزرگان علم و ادب آن جا نبود. 

          

هيچ كس

                                   هيچ كس از بزرگان علم و ادب آن جا نبودند.

 

                                    هيچ يك از آن ها نيامد.

هيچ يك                                                                                                       هيچ يك از هر دو شكل درست نيست

                                   هيچ يك از آن ها نيامدند.

 

                              گروه ادبيات با دقت كار خود را دنبال مي كند.

گروه                                                                                                                                                            

                              گروه نقاشان از …….. با دقت كار خود را دنبال مي كنند.

تبصره  :‌ اگركلمه بعداز « گروه » جمع باشد فعل جمع است و اگر مفرد باشد فعل مفرد است .              

 

2-   دو جمله مثال بياوريد كه در آن ها نهاد و متمم حذف شده باشد.

كتاب را خريد.                             عاشقانه نگريست

3- فعل هاي مجهول زير را به معلوم تبديل كنيد و براي هر يك از آن ها نهاد مناسبي بنويسيد.

گرفته شده است  : گرفته است .                اوكتاب فارسي مرا گرفته است .

گفته مي شد : مي گفت .                         اوبسيار شيوا سخن مي گفت .

جوشانده شده بود : جوشانده بود .            فريده چاي را جوشانده بود.

برده خواهد شد : خواهد برد .                  او ميز را از اين جا خواهد برد.

4-   جملات زير را ويرايش كنيد:

او در منزل استجاره اي زندگي مي كند و در ابتداي هر ماه با صاحب خانه اش تصفيه حساب مي كند.

ويرايش شده : او در منزل استيجاري ( اجاره اي ) زندگي مي كند ودرابتداي هرماه با صاحب خانه اش تسويه حساب مي كند.

مس سرو پا از اعمال وضو است .            ويرايش شده : مسح سر و پا از اعمال وضو است

همه ي بچه ها به او احسن گفتند .           ويرايش شده : همه ي بچه ها به او احسنت گفتند.

 

درس چهارم

خودآزمايي  ص 34

1 – تكليف دانش آموزان است .

2- در جمله هاي زير ، كدام نهاد و فعل مطابقت ندارند؟ كدام را درست تر مي دانيد؟ چرا؟

* صحبت هاي دوستان به درازا كشيد . مطابقت ندارد. به همين شكل درست است ، زيرا نهاد بي جان است. (درفارسي امروز تمايل بر تطبيق نهاد جدا و پيوسته است )

 * نامه هايي رسيده اند كه داريم پاسخ آن ها را تهيه مي كنيم . مطابقت دارد. نامه هايي رسيده است . چون نهاد غير جان دار است پس مي تواند مطابقت نكند .

* در كتابخانه ي آن شهر ، كتاب هاي بسياري بودند كه دشمنان همه را در آتش سوزاندند.

مطابقت دارد. كتاب هاي بسياري بود . چون نهاد غير جان دار است پس مي تواند مطابقت نكند .

* روزهاي بيستم و بيست ويكم اين ماه براي بررسي علمي زبان انتخاب شده اند.

مطابقت دارد . چون نهاد غير جان دار است ، پس نياز به مطابقت ندارد.

* در اين كتاب ، آيات قرآني تفسير شده اند . مطابقت دارد… چون نهاد غير جان دار است ،  فعل مي تواند مفرد هم بيايد  .

* گروه اعزامي ، نخست به دوري راه اعتراض كرد . مطابقت دارد . اگر واژه ي بعد از « گروه »  جمع باشد فعل جمع و اگر مفرد باشد فعل به صورت  مفرد به كار مي رود  .

* حرف هاي اضافه نبايد بدون قرينه از كلام حذف شود. مطابقت ندارد. به همين شكل درست است . زيرا نهاد غير جان دار است و فعل در اين شكل به صورت مفرد به كار مي رود.

3- نمازگذار : نمازگزار /  بنده گان  : بندگان  /  خسته گي : خستگي /  غرض  : قرض /  نقز : نغز /  بر خواستن : برخاستن

 

درس پنجم

خودآزمايي ص 38

1- مدخل « گذشتن »  را از فرهنگ معين استخراج كنيد .

     گذشتن : gozas- tan    ] پهـ . [vitartan  ( گذشت ، گذرد ، خواهد گذشت ، بگذر، گذرنده ، گذرا ، گذران ، گذشته )

الف :‌ ( مص ل ) عبور كردن ، مروركردن ، گذر كردن                              ب : طي شدن ، سپري شدن  

ت :‌ مردن ، درگذشتن                                                                           ج : ‌به سرآمدن ، پايان يافتن ...

شامل اطلاعات املايي - آوايي - ريشه تاريخي - دستوري و معنايي است .

2- دو سطح واژگان شناسي و واژگان نگاري چه تفاوتي با هم دارند؟

سطح واژگان شناسي به انواع روابط ساختاري ، تاريخي ، روان شناختي و جامعه شناختي ميان واژه ها مي پردازد ، ولي در سطح واژگان نگاري به چگونگي گرد آوري ، تدوين و ضبط واژه ها پرداخته مي شود.

3- با مراجعه به يكي از فرهنگ هاي معتبر درباره ي يكي از واژه هاي زير از نظر ريشه شناسي مطالعه كنيد.

      فردوس : اصل آن اوستايي است . معرب شده است .               كنز : اصل آن فارسي است . معرب شده است .

      نيم كت : اصل آن پهلوي است .                                            هندسه : اصل آن پهلوي است . معرب شده است .

4- دو جمله بنويسيد كه در آن ها ، قيدهاي ( بي شك و بي ترديد) درست به كار رفته باشد.

*  بي شك آناني پيروزند كه در راه حق پا مي گذارند.

*  بي ترديد جوانان ساعي امروز ، مردان موفق آينده اند.

درس هفتم

       خودآزمايي  ص 51   

1-  جمله هاي زير چند جزئي هستند؟

                    متمم مفعول

      *   نمونه هايي از اين نوع شعر مردمي  را در بررسي ادبي دهه ي اخير  ، خواهيم ديد     ( 3 جزئي مفعولي )

               گروه مفعولي                                          متمم قيدي                    فعل

                                                                        

*  شعر اين دوره  ، پناه شكست خوردگان و نوميدان و از راه واماندگان   شده بود.    ( 3 جزئي مسندي )

          نهاد                                          گروه مسندي                        فعل

*  شعراي متعهد دهه ي چهل    شعر مبتذل مسلط بي مايه   را  شعري بيمار   مي دانستند .        ( 4 جزئي مفعولي مسندي )

           نهاد                                 مفعول                      مسند                 فعل

*  قالب ترجيع بند   متشكل  از تعدادي غزل   است .                                                         ( 3 جزئي مسندي )

          نهاد               مسند    متمم اسم(مسند)   فعل

 2- جمله هاي مركب زير را با تاويل جمله ي وابسته به يك جمله ي ساده تبديل كنيد و پس از آن ، تعداد اجزاي هريك  از جمله ها را بنويسيد.

* نويسندگاني كه به افزوني تقسيم بندي ها ، علاقه ي زيادي داشته اند ، نوعي از ترجيع بند را كه بند ترجيع آن در هر خانه ، متفاوت است، تركيب بند خوانده اند.

                                             متمم نهاد

* نويسندگاني علاقه مند به افزوني تقسيم بندي ، ترجيع بند داراي بيت برگردان متفاوت  را تركيب بند   خوانده اند .

                            گروه نهادي                                            گروه مفعولي                     مسند            فعل

                            ( 4 جزيي مفعولي و مسندي ) اين جمله را به صورت كوتاه شده ي زيرمي توان نوشت :

نويسندگان ، نوعي ترجيع بند را تركيب بند خوانده اند.

   نهاد                  مفعول               مسند           فعل

 *گاهي شاعران مجاز بوده اند كه با استفاده از اختيارات شاعري ، تغييراتي جزئي در وزن شعر اعمال كنند.

 گاهي شاعران  با استفاده ازاختيارات شاعري مجاز به اعمال تغييراتي در وزن  بوده اند.          ( 3جزئي مسندي )

               نهاد                                               مسند              متمم مسند              فعل

گاهي شاعران با استفاده از اختيارات شاعري،تغييرات جزئي در وزن شعر اعمال مي كنند          ( 3 جزئي مفعولي )

* هر جا شاعر تصوير سازي شعر را تا حد نازل ، ساده مي كند،معلوم مي شود كه مايه ي سخن از كيفيت والايي برخوردارنبوده است .

تصوير ساده ي شعر   بيانگر   بي بهرگي مايه ي سخن   از كيفيت بالا   است .                        ( 3 جزئي مسندي )

           نهاد                  مسند         مضاف اليه مسند     متمم مضاف اليه  فعل

 

2-   براي هر يك از واژه هاي زير، كدام علامت جمع مناسب تر است ؟

چشمه          چشمه ها / گوسفند         گوسفندان ( گوسفندها )/   رود         رودها /  ديوار         ديوارها

شهيد         شهيدان ، شهيدها/ انسان            انسان ها